همین سه شب پیش دوستداران فرهنگ فارس ( خراسان بزرگ) در سراسردنیا، شب یلدا را تجلیل کردند و این رسم کهن و قدیمی را پاس نهادند.
Fotos: Parwiz Rahimi
پیشینه شب یلدا:
شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است. این درحالی است که، در خراسان بزرگ تا کشمیر؛ شب چلهبزرگ مورد مهرورزی قرار گرفته است. بهخصوص در افغانستان، بخشهایی از پاکستان و شمالهند و کشمیر به شب یلدا شب چلهکلان میگویند.
در هرات و مزارشریف، همه ساله با نزدیک شدن به آخرین و طولانیترین شب از فصل پاییز، مردم فرهنگ دوست ولایت( استان) هرات در غرب و بلخ در شمال افغانستان با آداب و رسوم خاص خود به استقبال این شب میروند.
وزارت فرهنگ دولت درافغانستان از ثبت شب یلدا/چله به گونه مشترک میان افغانستان و ایران در فهرست میراثهای ناملموس فرهنگی جهان از سوی یونسکو خبر داده بود.
با این مقدمه کوتاه که از ویکیپیدیا برایتان برگزیده بودم، شما را هم با خودم به مراسمی دوستانه و خودمانی شب یلدا که توسط جمعی از هنرمندان،نویسندگان و دوستداران به شعر و ادب فارسی در فرانکفورت برگذارشده بود میبرم.
برگذاری مراسم یلدا در فضایی متفاوت:
مهمانان، که ترکیبی از ایرانیان و تعدادی آلمانی بودند در فضایی که با نمادهای یلدایی و سفره مخصوص یلدا تزئین شده بود، با چای و شیرینیهای مخصوصایرانی در ( کافه Peony Cakery) در فرانکفورت پذیرایی میشدند.
موضوعی که این مراسم را جذابتر کرده بود، زینتافزایی نمایشگاه نقاشی ( آب رنگ ورنگروغنی) از دو هنرمند ایرانی و آلمانی در این کافه و در کنارش اجرای موسیقی زنده و حتی رقص زیبای سنتی ایرانی بود.
©Parwiz Rahimi
روایتهای مختلف از پدیده وجودی شب یلدا در فرهنگ ایرانی:
در حاشیه مراسم، از فرشته وزیری نسب ( کارگردان تئاتر،نویسنده و شاعر) در مورد شب یلدا و پیشینهاش پرسیدم؟
او به این باور بود که ایرانیان قدیم، بر این تصور بودند که یلدا، شب تولد میترا ویا (مهر) است. در همین پیوند، این شب در آئینزرتشی نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده، چون آنها این شب را، شب زایش خورشید میپنداشتند. در همینحال، او روایتی دیگر از این شب را نیز توضیح داد؛ مبنی بر این که گویا در این شب ارواح شرور به خانهها میآیند و به این دلیل همه خانودادهها و دوستان، کنارهم جمع میشوند و شمع میافزوند و شادی میآفرینند تا ارواح شرور در تاریکی خانهها رخنه نکنند.
پرسیدم، با توجه به این که تعداد زیادی از ایرانیان و فارسیزبانان در غربت به سر میبرند و برگذاری یلدا، حال وهوای کشورهای خودمان در غربت را ندارد، ولی با اینهمه، یلدای درغربت چه حسهایی را درما به وجود میآورد؟
او به این باور بود که برگذاری جشنهایی این چنین باعث شادی است و در کنارش میتوان از به نمایش گذاشتن فرهنگ وهنر ایرانی نیز بهره برد. کما این که به گفته او: آنها مراسم شب یلدا، نوروز و چهارشنبهسوری را با شعر، نمایش آثارهنری، اجرایموسیقی و رقص و حتی نمایشتئاتر توام کرده و برگذار میکنند.
از او در مورد چیدمان میز یا سفره یلدا پرسیدم؟ چه مواردی باید روی سفره قرار بگیرد؟
©Parwiz Rahimi
او از اجرای مراسم یلدا در ایران یاد کرد و افزود: موارد اصلی سفره یلدا را هندوانه، انار و آجیلهای شیرین تشکیل میدهند. آنهم روی کُرسی؛ در حالی که مهمانان و یا اعضای خانواده دور کُرسی نشستهاند. ولی در عصرحاضر، اینمیزها بیشتر شکل تجملاتی به خودش گرفته و موارد زیادتری روی آن قرار میگیرد. او همچنان افزود: یکی از موارد اصلی شب یلدا، کتاب حافظ و شعر خواندن و فال حافظ است.
ترکیب هنررقص با مراسم فرهنگی :
گفتگویمان را با ورود هنرمند چندبُعدی ( نیلوفر بیژنزاده) و اجرای رقص سُنتیاش در حالی که میلاد رسولی به زیبایی؛ هرازگاهی تار و یا ویولُن مینواخت خاتمه دادیم و محو تماشای این رقصزیبا با موسیقی ایرانی شدیم. سعی کردم در فاصله برنامه خودم را به خانم بیژنزاده برسانم.
او هنرمندی چندبُعدی است که در خانوادهای هنرمند در ایران به دنیا آمده است. نیم عمرش را در ایران و سال هاست در آلمان زندگی میکند و در زمینه رقص حرفهای سنتی ایرانی فعالیت دارد و در کنارش یکی از هنرمندان نقاش ( با آبرنگ و روغنی) است. از او خواستم خودش را بیشتر معرفی کند. او گفت: در دانشگاه دیزاین فراگرفته و از کودکی با نقاشی تنهاییهایش را پُرکرده است. او افزود: نقاشی اولین هنری بوده که او فراگرفته است. او همچنین گفت: در کودکی در سالُنهای تمرین تئاتر مادرش بزرگ شده است و تاثیر هنر باعث شده او با رقص و نقاشی بتواند افکار و دغدغههای ذهنیاش را در قالب هنر بیان کند.او بااینکه تابلوهای متعدد نقاشیاش زینتبخش این فضا بود، گفت: به عنوان هنرمند نقاش کار نمیکند و رشته اصلیاش را دیزاین و ارتباط تصویری عنوان کرد.
©Parwiz Rahimi
از او پرسیدم، طراحی واجرای رقص امشباش چه ارتباطی با یلدا و این مناسبت تاریخی داشته است؟
او گفت: رقص در فرهنگ ایرانی جایگاه بخصوصی دارد و در ایران قدیم در بسیاری از مناسبتهای شاد، ازآن استفاده شده است. او ارتباط رقص را با یلدا همان زایشنور و شادی از دل تاریکی شب بیان کرد و افزود: موسیقی و رقص است که این شادی را با خودش به ارمغان میآورد. او خاطرنشان ساخت، با در نظرداشت محدودیتهای نظام اسلامی در حکومت کنونی در ایران، نقش رقص در شادیافزایی اندکی کمرنگ شده است، ولی او به این باور است که رقص جزئی از آئینهای اصیل در ایران به شمار میرود.
به نمایشگذاشتن رقصاصیل ایرانی و خاطرنشان ساختن تفاوتهایش با رقصعربی:
بیژنزاده مصمم است با نشان دادن رقصاصیل ایرانی، تفاوتهای اینرقص را از رقصعربی نیز خاطرنشان بسازد. مخصوصا برای مخاطب و بیننده غیرایرانی و غربی. چون به گفته او: برخی هنوز هم اینرقص را با رقصعربی یکی میدانند،در حالیکه بین ایندو تفاوتهای زیادی است. او مجددا محدودیتها و ممنوعیتهای داخل ایران را زمینهساز این عدمتوجه دانست وافزود: در صورتی که او و یا هنرمندان دیگری که در زمینه رقصاصیل ایرانی فعالیت دارند، به این مهم نپردازند؛ رفته رفته اینهنراصیل به فراموشی سپرده خواهد شد.
پرسیدم با درنظرداشت اینکه شب یلدا در ایران،افغانستان، تاجیکستان، و بسیاری از کشورهای دیگر برگذار میشود؛ اهمیت برگذاری این جشن در وحدت این ملتها، چقدر مهم و اساسی است؟
او افزود: متاسفانه مرزهای سیاسی در منطقه باعث شده، ملتها از هم دور نگه داشته شوند، درحالی که فرهنگ ما یکی است.
به باور او، تبادل افکار، نظر و نمایش هنرهایاصیل؛ در جریان برگذاری جشنها و مناسبهای تاریخی باعث نزدیکی ملتها، به ویژه در غربت میشود.
آشنایی با فرهنگ و رسوم ایرانی برای فرزندانی که در آلمان به دنیا آمدهاند:
©Parwiz Rahimi
بهاره تقیزاده یکی از اشتراککنندهها در اینبرنامه را درحالیکه با میز یلدایی عکس میگرفت؛به صحبت گرفتم. او ۲۸ سال است آلمان زندگی میکند و از شهر هایلدبرگ به این دورهمی صمیمی آمده بود.
از او پرسیدم،شب یلدا را با دوستانش در غربت به چه شیوهای برگذار میکند؟
او گفت: چون خانوادهای در آلمان ندارم،سعی کردهام همیشه یلدا را با دوستانصمیمی و مخصوصا با حضور فرزندانمان در جمعی هرچند کوچک برگذار کنیم. او دلیل حضور بچهها را آشنایی با فرهنگ و رسوم ایرانی عنوان کرد و فراهمسازی حالوهوای ایران را در غربت بسیار مهم دانست.
گفتم: پیامتان به عنوان کسی که در غربت زندگی میکند به هموطنان و همزبانان چیست؟
او جمله زیبایی را به کار برُد و گفت: مهم نیست کجا زندگی میکنید، آلمان یا ایران فرقی ندارد، باید از لحظاتمان لذت ببریم و سعی کنیم برایمان خاطرات زیبا به وجود بیاوریم. او افزود: بازهم مهم نیست نام این شب یلدا است، واینتاختین است و یا عید، مهم؛ بودن با عزیزان و دوستان صمیمی است، و موقعیت جغرافیاییاش چنان اهمیتی ندارد.
این شب زیبا؛ را با شنیدن اشعاری از حافظ و سعدی با دکلمه خانم وزیری نسب و نوای زیبای تار از هنرمند ایرانی ( میلاد رسولی) با رقصهای جذاب نیلوفر بیژنزاده با صرف چای و نبات و شیرینی و آجیل به میزبانی کارکنان ( کافه Peony Cakery) به پایان رساندیم!
نویسنده و عکسها: پرویز رحیمی
برای مطالعه بیشتر: تجلیل از شب یلدا- فرهنگ فارسی زبانان و در همین حال، گزارشی از یک نمایشگاه هنری (اشتیاق و دلتنگی- آثار هنری سحر) را نیز به شما توصیه میکنیم!
