واقعیت این است که یادگیری زبان آلمانی در عمل برای یک مهاجر که در سن بزرگسالی به آلمان آمده هرگز تمام نمی‌شود و تقریبا تمام عمرش را مشغول یادگیری خواهد بود. اما یادگیری آلمانی به طور رسمی جایی تمام می‌شود، از جایی به بعد نه دیگر آزمونی وجود دارد و نه می‌توان در دوره خاصی شرکت کرد: آزمون C2 موسسه گوته. به قول یکی از کسانی که در موسسه گوته در هامبورگ مصحح امتحان C2 است: « ما اینجا دیده‌ایم که حتی کسانی که آلمانی زبان مادری‌شان است هم از پس آزمون C2 برنمی‌آیند.» او از جمله به کسی اشاره می‌کند که با این که تنها زبان مادری‌اش آلمانی بود، چون در یک مدرسه بین‌المللی درس خوانده بود، برای معادل‌سازی مدرک دبیرستان (Abitur) باید حداقل امتحان C1 می‌داد، اما چون خیلی به خودش مطمئن بود در آزمون C2 شرکت کرد و مردود شد.
برخلاف آزمون‌های دیگر زبان آلمانی، در آزمون C2 فقط عده خاص و کمی شرکت می‌کنند. در این گزارش نگاهی داریم به تجربه امتحان C2 موسسه گوته از نگاه کسانی که امتحان می‌دهند و کسانی که امتحان می‌گیرند.
آزمون C2 به روایت آمارها
آمارهای موسسه گوته حاکی از این است که در سال ۲۰۱۹ حدود سه‌هزار و ۸۰۰ نفر در سراسر جهان در آزمون C2 شرکت کرده‌اند. برای مقایسه باید نگاهی بیندازیم به آزمون‌های دیگر: در همین سال ۶۵ هزار نفر در آزمون B1 و ۱۶ هزار نفر در آزمون C1 شرکت کرده‌اند. همه این آمارها در سال ۲۰۲۰ و سال ۲۰۲۱ کاهش یافته‌اند که باید همه‌گیری ویروس کرونا را دلیل آن دانست. موسسه گوته می‌گوید ۷۰ درصد کسانی که در آزمون C2 شرکت می‌کنند از پس این آزمون برمی‌آیند. به این ترتیب آمار قبولی در آزمون C2 کمتر از دیگر آزمون‌ها نیست، ولی تعداد شرکت‌کنندگان در آن کمتر از یک‌چهارم آزمون قبلی، یعنی آزمون C1 است.
آزمونی برای چند ماه!
Bild: Omid Rezaee
آزمون C2 هم مانند سایر آزمون‌های موسسه گوته و به طور کلی آزمون‌های زبان خارجی از چهار واحد (Modul) درک مطلب (Lesen)، شنیدن (Hören)، نوشتن (Schreiben) و صحبت کردن (Sprechen) تشکیل شده است. از نظر زمان‌بندی هم تفاوت بین آزمون C2 و با آزمون‌های درجه‌پایین‌تر از جمله C1 چندان زیاد نیست، جز این که زمان لازم برای بخش Lesen یا همان درک مطلب ۸۰ دقیقه است، یعنی ۱۰ دقیقه بیشتر از آزمون C1 که نشان دهنده دشواری بیشتر این بخش است. در بخش Hören یا شنیدن هم زمان آزمون C2 پنج دقیقه کمتر است که دلیلش تکرار نشدن گفت‌وگوها در این آزمون است.
اما تفاوت بنیادین آزمون C2 جای دیگری‌ست: در زمان ثبت‌نام در آزمون لازم نیست در همه بخش‌های آن ثبت‌نام کرد. به عبارت دقیق‌تر می‌توان فقط برای یک یا چند واحد آزمون ثبت‌نام کرد و بقیه واحدها در هر زمان دیگری امتحان داد. این شیوه امتحان بسیار محبوب است: دنیل استوه‌زنت (Daniel Stoevesandt)، مدیر موسسه گوته هامبورگ، می‌گوید به‌ندرت کسی همه واحدهای آزمون C2 را در یک روز امتحان می‌دهد. شرکت‌کننده‌ها گاهی حتی چهار بخش آزمون را بین چندین ماه تقسیم می‌کنند.
Omid Rezaee
یکی از این شرکت‌کننده‌ها پیلار یاگو (Pilar Yago) نام دارد که در آستانه چهل‌سالگی و اهل اسپانیا است. پیلار می‌خواهد در مدرسه‌ای در آلمان به عنوان معلم زبان اسپانیایی استخدام شود و به این دلیل به گواهینامه C2 نیاز دارد. او در نوامبر ۲۰۲۱ در واحدهای شنیدن و نوشتن (Hören و Schreiben) شرکت کرده و قبول شده است. در مارس ۲۰۲۲ در بخش حرف زدن (Sprechen) شرکت کرد و بخش درک مطلب (Lesen) را قرار است در آوریل ۲۰۲۲ امتحان دهد.
پیلار از سال ۲۰۱۳ در آلمان زندگی می‌کند و در سال ۲۰۱۷ گواهی C1 را گرفته است. او دو سال است که برای آزمون C2 مطالعه می‌کند. علاوه بر تمریناتی که خودش انجام داده، در دوره کلاس‌های آمادگی آزمون C2 در آموزشگاه Volkshochschule شرکت کرده و علاوه بر آن یک معلم خصوصی آنلاین هم داشته است.
نوشتن: دردسر اصلی
محتوا و شکل سوالات آزمون C2 اما تفاوت جدی‌تری با آزمون‌های قبلی از جمله C1 دارد. مثلا واحد نوشتن (Schreiben) آزمون C2 از دو بخش تشکیل شده است: در بخش اول شرکت‌کنندگان باید در یک متن بخش‌های علامت‌زده‌شده را با کلمات و عبارت‌های دیگری جایگزین کنند (Umformulierung). پاسخ دادن به این بخش نیازمند تسلط به کلمات و اصطلاحات است تا شرکت‌کننده هم آن‌ها را بفهمد و هم معادلی برای آن‌ها بشناسد.
همچنین در بخش دوم واحد نوشتن که مثل آزمون‌های دیگر به نوشتن یک متن اختصاص دارد، در آزمون C2 برخلاف آزمون C1 خبری از نمودار و عددورقم که شرکت‌کننده باید آن‌ها را توصیف کند نیست، بلکه سه نظر درباره یک موضوع خاص ارائه می‌شود و شرکت‌کننده باید در یک متن حداقل ۳۵۰ کلمه‌ای با ارائه دلیل بنویسد که آیا با این گزاره‌ها موافق است یا نه. برای مقایسه می‌توان گفت در آزمون C1 نوشتن یک متن ۲۰۰ کلمه‌ای کافی است، در حالی که زمانی که به شرکت‌کننده‌ها داده می‌شود یکسان است. یکی دیگر از حالت‌های واحد نوشتن در آزمون C2 این است که شرکت‌کننده می‌تواند یک نقد کتاب بنویسد، برای یکی از دو کتابی که قبلا در وبسایت موسسه گوته معرفی شده‌اند. مشکل اما این است که در روز آزمون به این کتاب دسترسی ندارد و باید از حافظه خود استفاده کند.
آقای استوه‌زنت، مدیر موسسه گوته هامبورگ، معتقد است نه فقط در آزمون C2، بلکه در بقیه آزمون‌های زبان هم واحد نوشتن سخت‌ترین قسمت آزمون است، چرا که نسل جوان بعد از پایان دوران تحصیل‌شان چیزی طولانی‌تر از پیام‌های کوتاه و چت و شاید نامه‌های اداری، چیزی نمی‌نویسند. این باعث می‌شود تسلط چندانی روی نوشتن نداشته باشند.
Bild: Omid Rezaee
یکی از کسانی که در موسسه گوته هامبورگ آزمون‌های C2 را تصحیح می‌کند می‌گوید موضوع فراتر از این حرف‌هاست: «ما موقع نمره دادن به آزمون C2 فقط به زبان و گرامر و استفاده خوب از لغت‌های متنوع‌تر نمره نمی‌دهیم، بلکه محتوا باید از نظر منطقی قابل دنبال کردن باشد، انسجام داشته باشد و تناقض درونی نداشته باشد.» به گفته یک مصحح دیگر، در واحد نوشتن آزمون‌های B2 یا C1 می‌شود عادی و روزمره نوشت، مثل یک نامه اداری. اما در آزمون C2 کسی که با کلمات روزمره بنویسد شانسی برای قبول شدن ندارد.
مصحح دیگری در موسسه گوته می‌گوید: «در آزمون‌های پایین‌تر مثل B2 و C1 ما متن را تصحیح می‌کنیم. مصحح اول با خودکار قرمز و دومی با سبز روی خود متن خط می‌کشیم و غلط‌گیری می‌کنیم، اما در آزمون C2 به متن دست نمی‌زنیم. چون فکر می‌کنیم این متن آن‌قدر خوب است که باید به آن احترام بگذاریم. در واقع باید در سطح زبان مادری باشد.»
یکی دیگر از مصحح‌ها به نکته جالبی اشاره می‌کند: «گاهی پیش می‌آید که به جمله یا اصطلاحی بربخوریم که از نظر لغوی و گرامری درست است، اما در زبان آلمانی به صورتی که شرکت‌کننده نوشته استفاده نمی‌شود. در این صورت نظر دیگر همکاران را می‌پرسیم که آیا باید نمره کم کرد یا نه.»
به‌طور کلی می‌توان گفت در نمره دادن به واحد نوشتن در آزمون‌های دیگر با اشتباه‌هایی مثل اشتباه کردن جایگاه کلمات در جمله (Inversionsfehler) مدارا می‌شود، اما در آزمون C2 بابت چنین اشتباه‌هایی قطعا نمره کم می‌شود.
مصحح‌های موسسه گوته خاطره مشترک دیگری هم از تصحیح آزمون‌های C2 دارند: «گاهی شرکت‌کننده‌هایی که در واحد نوشتن بخش نقد کتاب را انتخاب می‌کنند، مشخص است که یک متن را از روزنامه یا وبسایتی ازبر کرده‌اند. ما از این طریق که خلاصه کتاب با بخش‌های دیگر همخوانی ندارد می‌فهمیم که آن را حفظ کرده‌اند، اما چون نمی‌توانیم ثابت کنیم، معمولا نمره‌ای کم نمی‌کنیم.»
آزمونی برای معلمی
موسسه گوته در زمان ثبت‌نام از شرکت‌کنندگان نمی‌پرسد که چه نیازی به گواهینامه C2 دارند و دلیل‌شان برای شرکت در این آزمون چیست. به این دلیل آمار دقیقی از انگیزه‌های شرکت‌کنندگان وجود ندارد. مدیر موسسه گوته هامبورگ که با برخی از شرکت‌کنندگان شخصا صحبت کرده است می‌گوید بیشترشان می‌خواهند به عنوان معلم در مدارس کار کنند، شغلی که نیاز به گواهینامه C2 دارد.
امتحان‌گیرنده‌ها همچنین برخی را دیده‌اند که قصد دارند به عنوان مترجم حرفه‌ای و رسمی کار کنند، شغل دیگری که گواهینامه C2 پیش‌نیاز آن است.
Bild: Omid Rezaee
یکی دیگر از کسانی که در مارس ۲۰۲۲ در موسسه گوته هامبورگ در آزمون C2 شرکت کرده لین اسکارهولت (Linn Skarsholt) است که ۲۷ سال دارد و اهل نروژ است. او که از پنج سال پیش به‌خاطر دوست‌پسر آلمانی‌اش دارد این زبان را یاد می‌گیرد اولین بار در ژوئیه ۲۰۲۱ در آزمون C2 شرکت کرد و مردود شد. لین هم می‌خواهد به عنوان معلم مشغول به کار شود. او آلمانی را از دوست‌پسرش و خانواده او و همین‌طور دوستان و آشنایان آلمانی آموخته و کلاس نرفته است. پیش از این هم در هیچ آزمون آلمانی‌ای شرکت نکرده بود و تجربه‌ای نداشت. لین که فقط برای واحدهای صحبت کردن و درک مطلب (Sprechen و Lesen) شرکت کرده و نوشتن و گوش‌دادن (Schreiben و Hören) را به وقت دیگری موکول کرده می‌گوید: «هم Lesen و هم Sprechen خیلی سخت هستند، اما برای حرف‌زدن حداقل کمی فرصت برای آماده‌سازی داریم، در حالی که برای درک مطلب زمان خیلی محدود است و باید فورا تصمیم بگیریم.» او که از یک سال پیش در آلمان زندگی می‌کند بار قبل واحد نوشتن (Schreiben) برایش سخت‌تر بود چرا که «تجربه‌ای در نوشتن به آلمانی» نداشت. لین امیدوار است این بار قبول شود.
صحبت کردن: چالشی فرهنگی
واحد شفاهی (Sprechen) آزمون C2 دو بخش دارد که یکی از آن‌ها شامل بحث با یکی از امتحان‌گیرندگان می‌شود: شرکت‌کننده باید درباره یک موضوع که به او می‌دهند یک موضع بگیرد، امتحان‌گیرنده موضع مخالف را می‌گیرد و دو طرف باید با هم بحث کنند. یکی از ممتحن‌های موسسه در هامبورگ می‌گوید: «شرکت‌کننده‌ها گاهی بیش از حد در نقش خود فرو می‌روند و فکر می‌کنند دارند از خودشان دفاع می‌کنند، احساساتی می‌شوند و نمی‌توانند خوب صحبت کنند. یا گاهی نظرشان در میان بحث تغییر می‌کند و مثلا اگر قرار بود مخالف (Kontra) یک گزاره باشند، ناگهان طرفدار آن (Pro) می‌شوند و نمره از دست می‌دهند.»
به گفته مصححان مختلف بخشی از مشکل در واحد صحبت کردن هم می‌تواند فرهنگی باشد: خیلی از شرکت‌کننده‌ها از فرهنگی می‌آیند که در مدرسه نیاموخته‌اند که می‌توان نظر خود را داشت و بحث کرد و در برابر مثلا معلم یا بالادستی موضع مخالف داشت: «در فرهنگ‌هایی که احترام در آن‌ها معنای دیگری دارد یا بیش از حد مهم است، شرکت‌کننده از سر احترام به اندازه کافی بحث و مخالفت نمی‌کند. یا همین‌طور کسانی که به دلایل فرهنگی به دنبال کسب تایید رئیس یا معلم خود هستند موقع بحث کردن مشکل پیدا می‌کنند.»
Bild: Omid Rezaee
آزمونی نه برای همه
یکی از امتحان‌گیرندگان موسسه گوته می‌گوید «آزمون C2 به شکلی است که خود ما هم باید آمادگی داشته باشیم. مثلا گاهی موضوع بحث امتحان شفاهی چیزی شبیه کنترل بازارهای مالی است که همه لزوما درباره آن اطلاعات ندارند.»
به‌طور کلی می‌توان گفت تسلط به زبان آلمانی برای قبول شدن در آزمون C2 کافی نیست. یکی دیگر از امتحان‌گیرندگان می‌گوید: کسی که در امتحان C2 شرکت می‌کند باید در جریان تحولات اجتماعی و سیاسی روزمره باشد و بتواند درباره مسائل روز حرف بزند.
امتحان‌گیرندگان موسسه گوته اتفاق نظر دارند که آزمون C2 آزمونی در سطح زبان مادری است.
نویسنده: امید رضایی
Text: Omid Rezaee
Bilder: Omid Rezaee
