بازار قالین‌های دست‌بافت افغانستان که با پیشینه درخشان، سال‌های زیادی است در بازارهای مختلف جهان دوست‌داران زیادی دارد، در این اواخر در اروپا دچار اُفت نسبتاً بی‌پشینه شده است.
خواستگاه اصلی قالین سنتی افغانستان شهرهای شمال و شمال‌شرق این کشور است که در ابتدا بیشترین بافندگان آن را زنان و مردان قوم ترکمن تشکیل می‌داد. قالین افغانستان تاکنون جوایز متعددی را در سطح جهان از آن خود کرده است که از جمله می‌توان به جایزه «اسکار فرش» اشاره کرد که در سال 2014، در یک نمایشگاه بزرگ در شهر هانوور آلمان به قالین افغانستان رسید.
باوجودی که هنوز این صنعت در افغانستان از حرفه‌های پرطرفدار در میان مردم است، اما بازار اروپا از چندسال بدینسو رونق پیشین‌اش را در زمینه فرش‌های سنتی از دست داده است.
قیوم سینانی مالک یکی از شرکت‌های است که از سال‌ها بدینسو مصروف عرضه و واردات قالین‌های دست بافت افغانستان به اروپا است. سینانی ۲۹ سال قبل فعالیت خود را به عنوان عرضه کننده قالین در بندر هامبورگ آغاز کرد و از مدت ۱۸ سال تا کنون، مالک یک شرکت بزرگ عرضه قالین‌های افغانستانی در این بندر است. شرکتی را که آقای سینانی اداره می‌کند یک شرکت خانوادگی است و در سال ۲۰۰۱ در بندر هامبورگ افتتاح شد. بخش اصلی کار این شرکت واردات و عرضه قالین‌های دست‌بافت افغانستانی به بازار اروپا است، اما در کنار این، فرش‌های هندی، ایرانی و پاکستانی نیز توسط این شرکت وارد می‌شود.
سینانی که اُفت و خیزهای زیادی را طی سال‌ها فعالیت در عرصه عرضه و واردات قالین تجربه کرده است می‌گوید که نسل جدید به اجناس سنتی و با ارزش علاقه‌مند نیستند و عرضه فرش‌های ماشینی و ارزان قیمت در بازار جهانی نیز باعث شده است که مشتری قالین‌های سنتی کاهش یابد.
فرش‌های سنتی برای نسل جدید مفهوم ندارد
قیوم سینایی می‌گوید که قبلاً نه تنها از آلمان و اروپا بلکه از کشورهای مانند آمریکا، استرالیا و کانادا نیز تعدادی از افراد برای خرید قالین دست‌بافت افغانستان به این بندر می آمدند اما در سال‌های اخیر خبری از این این مشتری‌ها نیست.
به باور سینایی، فرش دست‌بافت از جمله اجناس لوکس و قیمتی است که نسل امروزی علاقه‌مند نیست تا پول زیاد را صرف خرید این فرش کند. بیشتر این طیف افراد ترجیح می‌دهند فرش‌های ماشینی و ارزان قیمت بخرند و به همین دلیل یک تفاوت ویژه میان طرز دید یک نسل قبل با نسل امروزی وجود دارد. 
سینایی معتقد است که فرش برای مردمان یک نسل قبل مفهموم فراتر از یک جنس ضروری در خانه را دارد زیرا آن‌ها به ارزش‌ها و ظرافت‌های هنری و انرژی صرف شده هنرمند از طرح و دیزاین تا آخرین مراحل آن فکر می‌کنند. از همین سبب دوست دارند وقت بگذارند و بیایند از نزدیک فرش را لمس کنند و پول بیشتر برای تهیه قالین دلخواه خود پرداخت کنند، در حالی که نسل جدید بیشتر برای جلوگیری از ضیاع وقت به شکل آنلاین خرید می‌کند و علاقه‌ی زیادی به فرش‌های سنتی نیز ندارد.
در حالی که این تاجر قالین در مورد عوامل کمرنگ شدن بازار قالین دست‌بافت افغانستان صحبت می‌کند، به سقوط نسبی بازار عمده‌فروشی قالین نیز اشاره می‌کند.
به باور قیوم سینانی، پیشرفت تکنولوژی باعث دگرگونی در بازار و ایجاد روش‌های جدید برقراری ارتباط میان مشتری و تولید کننده شده است. او در این مورد می‌گوید: «دلیل کمرنگ شدن بازار عمده فروشی قالین در سال‌های اخیر، پیشرفت تکنولوژی‌های نوین می‌باشد که باعث برقراری ارتباط مستقیم میان مشتری و تولید کننده شد است.»
قیوم در این زمینه نیز نقش نسل نو و روی آوردن آنان به خریدهای آنلاین را از عوامل اصلی سقوط بازار عمده‌فروشی می‌داند. او می‌افزاید: « بخش آنلاین شرکت ما در حال حاضر موفق‌تر از عمده فروشی بزرگ ما عمل می‌کند و رشد فروش آنلاین ما سالانه ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. از این‌رو تمرکز بیشتر ما اکنون روی فروشات آنلاین است که پسرم مسئولیت آن را به عهده دارد.»
قالین افغانستان چگونه به اروپا می‌رسد؟
فرش‌های افغانستان قبل ازسال ۱۹۹۰ مستقیم از طریق افغانستان وارد آلمان می‌شدند. اما پس از شروع جنگ‌های داخلی در سال‌های ۱۹۹۲و ۱۹۹۳ که باعث آوارگی مردم افغانستان به کشورهای همسایه از جمله ایران و پاکستان شد، مردم در آنجا نیز سرگرم کار قالین‌بافی شدند که پس از آن این فرش‌ها از طریق پاکستان وارد آلمان و بازارهای اروپا می‌شود. قیوم سینایی که از سرگذشت قالین افغانستان نیز به خوبی آگاه است با ذکر این معلومات می‌افزاید: «اکنون نیز تقریباً ۸۰ درصد قالین‌های افغانستان از طریق بندر کراچی پاکستان به آلمان می‌رسد.»
او معتقد است که واردات قالین به صورت مستقیم از افغانستان به آلمان، نه به پیمانه سال‌های قبل، اما همچنان جریان دارد. به گفته قیوم، این روند در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری داشته است و علت آن هم کاهش سطح تولید در افغانستان و گران تمام شدن آن تا رسیدن به اروپا می‌باشد که خلاف میل امروزی مارکیت اروپا است.
قیوم در مورد بازار امروز اروپا می‌گوید: «نسل امروزی پول گزاف را برای خرید فرش هزینه نمی‌کنند، در عوض ترجیح می‌دهند آخرین مدل تلفن همراه را داشته باشند. همچنان تقاضای مارکیت نیز تغییر کرده و ما نظر به تقاضای مشتری فرش وارد می‌کنیم. قبلاً مشتریان ما فرش‌های سنتی را بیشتر می‌پسندیدند اما امروز دیزاین‌های جدید را می‌پسندند.»
قالین افغانستان؛ تنوع در طرح‌ها و ظرافت در نقش‌ها
قالین دست‌بافت افغانستان دارای ده‌ها نقش و طرح است که برخی از این نقش‌ها در بازارهای جهانی از شهرت زیادی برخوردار است. در این میان طرح‌های مملوک، زیگلر و قزاق، از طرح‌های پر طرفدار و مشهور در بازار قالین افغانستان است.
طرح مملوک از جمله فرش‌های قیمتی افغانستان به حساب می‌آید که در افغانستان بافته می‌شود و از عرضه آن در بازار جهانی حدود ۱۰سال می‌گذرد. این طرح با ظرافت زیاد بافته می‌شود و حدود ۶۰۰ هزار گِره در هر متر مربع دارد. قیمت هر متر مربع فرش با طرح مملوک به شکل عمده از ۲۰۰ تا ۶۰۰ یورو است. قیمت عمده یک فرش شش متره با طرح مملوک ۲ هزار و ۵۰۰ یورو و پرچون ۸ هزار یورو است. این فرش از کیفیت بالای برخوردار بوده، بافت‌های ظریف دارد و پشم آن پشم دست‌ریس است.
طرح مملوک Foto: Ehsan Asadulla
زیگلر و قزاق: این طرح‌ها نیز از جمله پر فروش‌ترین فرش‌های افغانستان است که شهرت زیادی دارد و از حدود ۱۸ سال به این سو در مارکیت‌های جهانی شناخته شده است. کشورهای زیادی چون ایران، پاکستان و هندوستان تلاش کردند تا کاپی این فرش‌ها را بسازند اما موفق نشدند زیرا پشم استفاده شده در این نوع قالین همچنان پشم دست‌ریس است. این طرح‌ها در این اواخر از سوی قوم هزاره در ولایات بامیان، دایکندی، کابل و برخی دیگر از شهرهای افغانستان بافته می شود.
قالین دست‌بافت قزاق Foto: Ehsan Asadulla
مارکیت عمده فروشی قالین در بندر هامبورگ که قبلاً به نام بندر آزاد (Frei Hafen) یاد می‌شد، با بیش از ۵۰ سال سابقه، در سال‌های قبل مرکز عمده خرید و فرش قالین نه تنها در اروپا بلکه در تمام جهان به شمار می‌رفت.
بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰، بیش از ۳۰۰ شرکت عمده فروشی فرش از کشورهای مثل افغانستان، ایران، پاکستان و چین در این بندر فعالیت داشتند، اما پس از آن به دلایل مختلف این بازار کم کم رونق خود را از دست داد و در حال حاضر حدود ۵۰ شرکت عمده فروشی در این بازار فعال هستند که همه شان افغانستانی‌ها و ایرانی‌ها هستند.
فرش سنتی افغان مَوری Foto: Ehsan Asadulla
Fotos: Nilab Langar
