بازداشت و سانسور شدید رسانه‌ها، منع گرفتن و نشر تصاویر موجودات زنده از جمله چالش‌های اند که خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان به‌گونه روز افزون با آن روبرو هستند.
طالبان پس از به قدرت رسیدن دوباره در افغانستان، محدودیت های زیادی از جمله بر خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان وضع کرده‌اند. براساس گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان، تنها در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، طالبان فعالیت ۲۲ رسانه را متوقف و ۵۰ خبرنگار را بازداشت کرده‌اند. در تازه ترین مورد حدود دوهفته پیش سید راشد کاشفی، یک خبرنگار آزاد از سوی نیروهای استخبارات طالبان در کابل بازداشت شد.
مسئولان مرکز خبرنگاران افغانستان به نقل از منابع خود گفته اند که این خبرنگار به ظن همکاری با برخی از رسانه‌های تبعیدی، از سوی کارمندان استخبارات طالبان بازداشت و زیر تحقیق قرار دارد.
سمیه ولی‌زاده، مسئول کمیته ارتباطات و دادخواهی مرکز خبرنگاران افغانستان می‌گوید با گذشت نزدیک به چهار سال، سرکوب رسانه‌ها و خبرنگاران ازسوی طالبان به‌گونه بی‌سابقه افزایش یافته و محدودیت های شدیدی بر فعالیت آنان تحمیل شده است. به گفته او تا کنون بیش از ۲۱ دستورالعمل رسانه‌ای برای محدود کردن کار خبرنگاران و رسانه‌ها از سوی طالبان صادر شده است که از این میان، ۷ مورد آن به‌گونه خاص خبرنگاران زن را هدف قرار داده است.
خانم ولی‌زاده اظهار داشت، خبرنگاران در افغانستان همواره به بهانه‌های مختلف ازسوی طالبان بازداشت شده، مورد آزار، اذیت و شکنحه قرار می‌گیرند. به گفته او، درحال حاضر حدود ۱۰ خبرنگار در زندان‌های طالبان به سر می‌برند و برخی از آن‌ها پس از محاکمه، به مدت ۳ تا ۵ سال حبس محکوم شده‌اند.
به گفته سمیه ولی‌زاده، یکی از چالش‌های عمده خبرنگاران سانسور شدید و اعمال محدودیت های بی‌سابقه بر رسانه ها است که گزارشگری آزاد و بی‌طرفانه را دشوار کرده است. تعطیلی رسانه‌ها، بازداشت خبرنگاران، ممنوعیت‌های مختلف از جمله منع تصویربرداری از موجودات زنده و محدودیت حضور زنان در نشت‌های خبری و جلسات رسمی، تنها بخشی از این مشکلات هستند که باعث افزایش ترس و نگرانی در میان فعالان رسانه‌ای شده است.
چالش‌های جدی در برابر خبرنگاران زن
خبرنگاران و کارمندان زن در رسانه‌ها با محدودیت‌ها و چالش‌های زیادی روبرو هستند که فعالیت‌های حرفه‌ای آن‌ها را به شدت محدود کرده است. براساس گزارش های سازمان ملل و نهادهای حامی خبرنگاران، این محدودیت‌ها شامل پوشش اجباری صورت، ممنوعیت حضور درنشت‌های خبری و جلسات رسمی، ممنوعیت سفر بدون محرم، تفکیک جنسیتی و عدم حضور در برنامه‌های مشترک با مردان می‌شود.
مسئول کمیته ارتباطات و دادخواهی مرکز خبرنگاران افغانستان، می‌گوید که با صدور دستورالعمل‌ها از سوی طالبان در برخی از ولایت‌ها صدای زنان کاملا ممنوع شده است. به گفته او در ولایت هلمند صدای زنان در پیام‌های آگاهی و تبلیغات بازرگانی مجاز نیست و همچنین در ولایت خوست حتی تماس‌های تلفنی زنان و دختران با رسانه‌ها در برنامه های آموزشی ازسوی طالبان منع قرار داده شده است.
به گفته خانم ولی‌زاده، پس از بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان و تشدید فشارها بر رسانه‌ها و خبرنگاران، شماری خبرنگاران زن کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته و ۸۰ درصد از خبرنگاران زن کار شانرا ترک کرده‌اند.
منع تصویر برداری از زنده جان‌ها
اخیرا اداره امر به معروف و نهی از منکر طالبان با صدور دستورالعمل تازه در ولایت‌های فاریاب و دایکندی، تصویر برداری و نشر تصاویر موجودات زنده را ممنوع اعلام کرده است. به گفته مرکز خبرنگاران افغانستان، با اجرای این دستور، شمار ولایت‌هایی که این ممنوعیت در آن اعمال شده به ۱۷ ولایت رسیده است. این اقدام طالبان، نگرانی‌های جدی را درباره محدویت‌های فزاینده بر رسانه‌ها و تأثیر آن بر آزادی بیان درکشور بر انگیخته است.
خانم ولی‌زاده اظهار داشت «ممنوعیت تصویر برداری و نشر زنده جان‌ها از طریق رسانه‌های تصویری، یکی از دلایل اصلی سقوط رسانه‌های داخلی در افغانستان است. این محدودیت‌ها نه تنها توانایی رسانه‌ها را در تولید محتوای دیداری به شدت کاهش داده، بلکه برخی از آن‌ها را تا مرز سقوط کامل نشراتی سوق داده است.» او افزود که در بیش از سه سال اخیر، صدها رسانه در نتیجه فشارهای شدید و سیاست‌های محدود کننده طالبان فعالیت‌های خود را متوقف کرده اند.
بر اساس اعلامیه جدید مرکز خبرنگاران افغانستان که به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات به روز جمعه منتشر شده است، در طی یک سال گذشته «از می ۲۰۲۴ تا می ۲۰۲۵» دست‌کم ۲۱۵ رویداد نقض آزادی رسانه‌ها ثبت شده است که شامل ۱۷۵ مورد تهدید مستقیم و غیر مستقیم و ۴۰ مورد بازداشت خبرنگاران می‌باشد که نسبت به دوره زمانی مشابه پیش از آن حدود ۵۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
مرکز خبرنگاران افغانستان اخیرا، برندگان دوازدهمین دوره جایزه سالانه «خبرنگار سال افغانستان» را اعلام کرد. بر اساس اعلام هیئت داوران در این دوره پنج خبرنگار از جمله نسرین سیدی از رادیو سرحد ولایت غور، محمد یوسف منگل خبرنگار پژواک در خوست، عزیزالله وحدت خبرنگار تلویزیون تمدن در بلخ، رامین مظهر از تلویزیون افغانستان اینترنشنال و احسان‌الله کریمی، خبرنگار آزاد در کابل، با کسب بیشترین امتیاز این جایزه را به طور مشترک دریافت کردند.
متن و عکس: سید قدیر وفا/خبرنگار آزاد
